Η θεατρική ομάδα DUENDE και το θέατρο στην Ικαρία
Θέατρο: Πεδίο διαλόγου και αντιπαράθεσης
Αν ρωτήσουμε τα μέλη μιας ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας ποιος ο λόγος που ασχολούνται με το θέατρο θα συλλέξουμε πολλές διαφορετικές απαντήσεις. Η δυνατότητα δημιουργίας και έκφρασης, η ομαδική εργασία, η προσπάθεια βελτίωσης μέσα από τη συλλογική προσπάθεια, οι στιγμές ευχαρίστησης και ψυχαγωγίας είναι μερικές από αυτές. Όλοι δηλαδή εννοούν ότι θέλουν να κάνουν τη ζωή τους πιο ουσιαστική. Αυτή την ουσία το θέατρο την προσφέρει μέσω της επικοινωνίας.
Από την Αγγλία του 16ου αιώνα του Σέξπηρ ως την Τσαρική Ρωσία του Τσέχωφ και από τη Γερμανία της μεσοπολεμικής κρίσης του Μπρεχτ ως τη χώρα του Παραλόγου του Ιονέσκο τα ερωτήματα είναι συνεχώς τα ίδια: Γιατί οι άνθρωποι βασανίζουν τον εαυτό και τους άλλους; Γιατί αδυνατούν να επικοινωνήσουν; Γιατί ακολουθούν επιλογές με ολέθρια αποτελέσματα; Ποιος ευθύνεται για αυτό; Μπορεί να αλλάξει; Αν όχι γιατί; Αν ναι πως;
Από τη στιγμή που θα επιλεχθεί ένα έργο μέχρι τη στιγμή που θα παρουσιαστεί ολοκληρωμένο μπροστά σε κοινό λαβαίνουν χώρα ατέλειωτες αντιπαραθέσεις. Πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι προσπαθούν να πάρουν θέση σε αυτά τα ερωτήματα. Οι απαντήσεις είναι προσωπικές αλλά προϋποθέτουν αφ’ ενός την ειλικρινή επικοινωνία με τον κόσμο που περιβάλλει τον καθένα, αφ’ ετέρου το προσωπικό ξεγύμνωμα από παραδοχές και ιδέες που ο καθένας έχει άκριτα ενσωματώσει. Το κάθε μέλος μιας θεατρικής ομάδας από τον σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς, μέχρι τους τεχνικούς και τους υπόλοιπους συντελεστές διαλέγεται και συγκρούεται με τον εαυτό του, με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του, με τους συντοπίτες του, με τον κόσμο όλο. Αυτό είναι το θέατρο. Ερώτησεις που δημιουργούν γόνιμες «συγκρούσεις» και ακολουθούν τη διαδρομή κοινωνία-συγγραφέας-ομάδα-θεατές-κοινωνία. Εντυπωσιακή διαδρομή. Και ο μεσαίος κρίκος αυτής τη αλυσίδας είναι η θεατρική ομάδα.
Duende & Ικαρία: Μια σχέση αλληλεγγύης
Το DUENDE είναι ισπανική λέξη που αναφέρεται στο δαιμόνιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αυτό που εκπορεύεται από την φθαρτότητα της ύπαρξης, τον έρωτα και το θάνατο. Τον «δαίμονα» αυτόν έχει υμνήσει ο Φερδερίκο Γκαρθία Λόρκα στο ομότιτλο βιβλίο του.
Αυτό το όνομα διάλεξε μια ομάδα από κατοίκους της Ικαρίας το Χειμώνα 2002-2003 αφού διάβασαν και πήραν την απόφαση να ανεβάσουν τη «Θαυμαστή Μπαλωματού» του μεγάλου ισπανού ποιητή και συγγραφέα. Από τότε η ομάδα ανεβάζει κάθε χρονιά ανελλιπώς ένα θεατρικό έργο που το παρουσιάζει στο κοινό της Ικαρίας, συνήθως τους μήνες Μάιο-Ιούνιο.
Η κουλτούρα των ανθρώπων της Ικαρίας και η τάση τους να εκφραστούν καλλιτεχνικά είναι φανερή. Η μουσική, ο χορός, ακόμα και τα εικαστικά είναι μέρος της καθημερινότητάς τους.
Κάθε θεατρική ομάδα έχει τη δική της ιστορία. Γιατί κάθε θεατρική ομάδα είναι δημιούργημα των ανθρώπων ενός συγκεκριμένου τόπου σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Βέβαια παντού υπάρχει μια κοινή αφετηρία: Ένας μικρός πυρήνας ανθρώπων που διαθέτει τις βασικές γνώσεις και είναι αποφασισμένος κάνει τα αδύνατα δυνατά για να πραγματοποιήσει το εγχείρημα. Η συνέχεια όμως είναι υπόθεση της τοπικής κοινωνίας, που θα στελεχώσει, θα υποστηρίξει, θα αγκαλιάσει τη διαδικασία και το τελικό αποτέλεσμα.
«Αυτός και το παντελόνι του» του Ι. Καμπανέλλη
Έτσι, η DUENDE είναι γέννημα θρέμμα της Ικαρίας τη δεκαετία που πέρασε. Κάθε χρονιά, με εξαίρεση έναν πυρήνα 8-10 ατόμων, η σύνθεση της ομάδας άλλαζε. Αυτό που δεν άλλαξε ήταν ο αέρας της Ικαρίας. Οι χαλαροί ρυθμοί, η έντονη πολιτικοποίηση, το κλίμα της παρέας και ο εθελοντισμός-ερασιτεχνισμός. Αυτό τον αέρα αναπνέει μέχρι σήμερα η DUENDE.
Πάνω από 100 άνθρωποι έχουν περάσει αυτά τα 9 χρόνια από την ομάδα. Η συντριπτική πλειοψηφία δεν είχε ασχοληθεί ποτέ με το θέατρο στο παρελθόν. Οι περισσότεροι μένουν ακόμα στην Ικαρία και έχουν δημιουργήσει μια τεράστια παρέα, αλλά και ένα πολύτιμο δίκτυο υποστήριξης της ομάδας αλλά και του θεάτρου γενικότερα.
Η έλλειψη υποδομών οδήγησε την ομάδα στο να δίνει παραστάσεις σε όχι διαμορφωμένους χώρους. Έτσι, μέχρι τώρα έχει παίξει σε περίπου 20 διαφορετικές τοποθεσίες κυρίως σε σχολεία, πλατείες, και αίθουσες συλλόγων. Το στήσιμο-ξεστήσιμο-μεταφορά είναι μια επώδυνη διαδικασία αλλά και ένα μεγάλο σχολείο πάνω στη συνεργασία, την υπευθυνότητα και τη συνοχή μιας ομάδας. Το κυριότερο όμως είναι πως κάνει τη σχέση της ομάδας με τους ανθρώπους του κάθε χωριού πολύ πιο άμεση. Αναδεικνύονται οι δυνατότητες αλλά και επισημαίνονται οι αδυναμίες όλων μας και αυτό είναι πολύ ουσιαστικό.
Ικαρία: Δύιο αντιφατικές εικόνες σχετικά με το θέατρο
Όλες σχεδόν οι παραστάσεις που φιλοξενούνται ή ανεβαίνουν στο νησί βρίσκουν ανταπόκριση. Αυτό δε συμβαίνει σε όλα τα μέρη της Ελλάδας και υπάρχει εξήγηση. Η κουλτούρα των ανθρώπων της Ικαρίας και η τάση τους να εκφραστούν καλλιτεχνικά είναι φανερή. Η μουσική, ο χορός, ακόμα και τα εικαστικά είναι μέρος της καθημερινότητάς τους. Όμως το σπουδαιότερο είναι η κοινωνική συνοχή του νησιού. Οι συζητήσεις στα καφενεία, η οργάνωση των πανηγυριών και των χοροεσπερίδων, οι πολιτικές και οι πνευματικές εκδηλώσεις, η δραστηριοποίηση γύρω από περιβαλλοντικά θέματα είναι μερικά δείγματα αυτής της συνοχής.
Το θέατρο είναι ο χώρος που η τέχνη συναντά την κοινωνία. Εκεί, η κριτική της εξουσίας εναλλάσσεται με την κριτική των κοινωνικών δομών για να καταλήξει στην κριτική του ατόμου ως δέκτη, φορέα και παραγωγό κοινωνικών συνθηκών. Από τα αρχαία χρόνια ως την αναγέννηση, και από τις αστικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα μέχρι τις λαϊκές-εργατικές επαναστάσεις του 20ου, το θέατρο συμπυκνώνει την τάση των ανθρώπων να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να θέσουν ερωτήματα και να αναζητήσουν απαντήσεις. Όλοι μαζί.
Ο κόσμος της Ικαρίας διψάει για θέατρο. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με τις δυνατότητες του νησιού να φιλοξενήσει θεατρικές παραστάσεις. Το θέατρο έχει ανάγκη από υποδομές και τεχνογνωσία. Η απουσία ενός οργανωμένου θεάτρου, έτοιμου ανά πάσα στιγμή να φιλοξενήσει έναν θίασο από κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας αδικεί τους κατοίκους της Ικαρίας και θα πρόσθετε κανείς αδικεί και την ομάδα που θα έπαιζε σε ένα τέτοιο κοινό. Είναι κρίμα να παρατηρεί κάποιος ότι διαθέτουμε αμέτρητες αίθουσες για χορεσπερίδες αλλά καμία για κλειστό θέατρο. Μπορεί να υπάρχουν κάποιοι χώροι όπως είναι ο Δημοτικός Κινηματογράφος στον Άγιο Κήρυκο, η αίθουσα του ΓΕ.Λ. Ευδήλου ή η Αίθουσα του συλλόγου Χριστού Ραχών αλλά όταν μιλάμε για θέατρο εννοούμε κάτι πολύ πιο οργανωμένο, εξειδικευμένο και πλαισιωμένο από ανθρώπους που έχουν την απαραίτητη τεχνογνωσία.
Η ύπαρξη ενός κλειστού θεάτρου θα ανέβαζε κατακόρυφα την πολιτιστική ζωή του τόπου το χειμώνα όπου τα πολιτιστικά γεγονότα είναι μετρημένα. Γιατί και μόνο η ύπαρξη του χώρου συνδέεται με ένα πολύ μεγαλύτερο φάσμα γεγονότων εκτός μιας θεατρικής παράστασης. Από μια συζήτηση ή μια εκδήλωση ως ένα δρώμενο ή μια συναυλία. Πάντα το θέατρο ήταν δείκτης της ανάπτυξης ενός τόπου, δείκτης της δημοκρατίας ή καλύτερα της θέλησης για δημοκρατία.
Από την άλλη, ένα ανοικτό θέατρο θα μπορούσε να κάνει την Ικαρία τόπο επιτυχημένων θεατρικών συναντήσεων το καλοκαίρι. Ένα σημείο επαφής του πληθυσμού με τους επισκέπτες του πολύ πιο γόνιμο και δημιουργικό. Όλα αυτά βέβαια προϋποθέτουν την οικονομική δυνατότητα αλλά το σημαντικότερο είναι να υπάρχει η πολιτική βούληση και αυτή δυστυχώς μέχρι σήμερα πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχει υπάρξει. Αν αναγνωρίσουμε αυτήν την αναγκαιότητα θα έχουμε κάνει το σημαντικότερο βήμα.
«Πως να ληστέψετε μια τράπεζα» του Σάμυ Φαγιάντ
Το θέατρο τα χρόνια της κρίσης
Στα χρόνια της ρευστότητας των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δομών, το θέατρο, και ειδικά το ερασιτεχνικό μπορεί να διαδραματίσει έναν επιπλέον ρόλο. Μπορεί και πρέπει να γίνει όπλο στα χέρια του κόσμου που παλεύει για μια καλύτερη κοινωνία. Γιατί η διαχείριση της κρίσης από τη μεριά των πλουσίων και ισχυρών δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη χειραγώγηση του πληθυσμού. Και αυτή έχει ως εργαλεία τη διχόνοια μεταξύ των αδυνάτων, τον κοινωνικό αυτοματισμό, τις θλιβερές εικόνες και την απαισιοδοξία. Το ερασιτεχνικό θέατρο είναι στον αντίποδα αυτών. Προάγει το διάλογο, τη συνεργασία, τον αλληλοσεβασμό, την ομορφιά της ζωής. Αποδεικνύουν οι ερασιτεχνικές ομάδες ότι μπορούν να έχουν όνειρα, στόχους, σκέψη, οργάνωση, δράση και παραγωγή αποτελέσματος αυτοί που η γνώμη τους είτε αγνοείται, είτε λοιδορείται, είτε πολεμάται από τους ισχυρούς της πολιτικής, της οικονομίας και του πνεύματος. Μια θεατρική παράσταση από μία τοπική ερασιτεχνική ομάδα είναι ένα γεγονός που γεμίζει αισιοδοξία όλους, συντελεστές και κοινό, ότι η λύση δεν θα έρθει από ψηλά αλλά από εμάς τους ίδιους. Όσο η κρίση θα βαθαίνει, όσο οι άνθρωποι θα ψάχνουν να βρουν τις αιτίες της, τόσο θα αυξάνεται η ανάγκη τους για περισσότερες και καλύτερες θεατρικές παραστάσεις.
Βασίλης Λουκάς,
Εκπαιδευτικός, Σκηνοθέτης της θεατρικής ομάδας DUENDE