Συνέντευξη της DUENDE στην «Πυξίδα»
Πέρασαν εννέα χρόνια από την γέννηση της πρώτης θεατρικής ομάδας στο νησί μας. Η αντοχή στο χρόνο είναι το πιο μεγάλο στοίχημα για μια τέτοια προσπάθεια, που καλείται να επιβιώσει σε ένα μικρό (πληθυσμιακά) νησί του Ανατολικού Αιγαίου, στο οποίο κάθε υποδομή και δράση πέραν των αναγκαίων για την επιβίωση μας έχουν μάθει να την θεωρούμε πολυτέλεια. Όμως η DUENDE συνεχίζει, χαρίζοντας μας κάθε χρόνο θεατρικές παραστάσεις που κατά κοινή ομολογία, παρουσιάζουν υψηλή (για το επίπεδο μιας ερασιτεχνικής ομάδας) τεχνική αρτιότητα. Όλα αυτά τα χρόνια μας έχει χαρίσει σπουδαία έργα και πολλές στιγμές συγκίνησης και έχει δώσει την ευκαιρία στους Ικαριώτες να γίνουν, με κάθε τρόπο, κοινωνοί μιας θεατρικής παράστασης. Η DUENDE παρά τις δυσκολίες ρίζωσε στο νησί μας και θα πρέπει να στηριχθεί αυτούς τους δύσκολους καιρούς από όλους τους πολίτες και τους φορείς της Ικαρίας. Η πυξίδα που όπως έχει από την αρχή διακηρύξει, θέλει από την μεριά της να προβάλλει και να συμβάλει σε κάθε τέτοια προσπάθεια, μίλησε με τον σκηνοθέτη της ομάδας Βασίλη Λουκά. Ακολουθεί η συνέντευξη και ένα σύντομο σημείωμα για την ιστορία της ομάδας. Η πυξίδα εύχεται καλή συνέχεια στο δύσκολο και ελπίζουμε μακρύ, ταξίδι της DUENDE και σημειώνει ξανά, ότι στις σελίδες της θα βρίσκει πάντα την πιο ζεστή φιλοξενία.
Ποιος ο λόγος να ασχοληθεί κανένας με το θέατρο σε ένα νησί όπως η Ικαρία;
Ο καθένας δίνει την απάντηση με διαφορετικά λόγια. Άλλος λέει ότι θέλει να κάνει κάτι δημιουργικό, άλλος ότι θέλει ή ότι έχει ανάγκη να δουλέψει σε ομάδα. Άλλος το βρίσκει σαν ευκαιρία να παλέψει με τον εαυτό του, και άλλος ότι απλώς περνάει καλά. Όλοι όμως εννοούν το ίδιο πράγμα: Θέλουν να δώσουν ουσία στη ζωή τους.
Αυτή δεν είναι «καριώτικη» απάντηση αλλά ισχύει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Δεν υπάρχουν όμως ιδιομορφίες στην Ικαρία;
Κάθε ερασιτεχνική θεατρική ομάδα είναι δημιούργημα της τοπικής κοινωνίας και θα πρόσθετε κανείς των καλύτερων χαρακτηριστικών της. Η DUENDE έχει τον ανοικτό και χαλαρό αέρα της Ικαρίας, την έντονη πολιτικοποίηση της, το κλίμα της παρέας και τον εθελοντισμό-ερασιτεχνισμό σε όλους τους τομείς της παραγωγής (σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια, φωτισμοί κ.λπ.).
Το πιο καλό κομμάτι όμως της DUENDE είναι η σχέση της με την τοπική κοινωνία.
Δηλαδή, κάθε χρονιά εμπλέκονται 15-20 άτομα αλλά η υποστήριξη του εγχειρήματος γίνεται από ένα πολύ μεγαλύτερο δίκτυο περίπου 100 ανθρώπων, φίλων και γνωστών, παλαιών μελών και όχι μόνο. Όλοι αυτοί θεωρούν τη DUENDE δική τους υπόθεση και κάνουν ότι είναι δυνατό για να έχει αποτέλεσμα η προσπάθειά μας.
Σχεδόν κάθε θεατρική παράσταση που έρχεται έχει επιτυχία. Συμβάλλουν η κοινωνική συνοχή του τόπου και η κουλτούρα των κατοίκων του που είναι πολύ πιο πάνω από το μέσο επίπεδο της ελληνικής επαρχίας.
Ποια είναι η συμβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ύπαρξη και ανάπτυξη πολιτιστικών ομάδων και δράσεων;
Συμβάλει αλλά όχι στο βαθμό που θα θέλαμε. Η DUENDE έχει ενισχυθεί οικονομικά αυτά τα 9 χρόνια με περίπου 5000 ευρώ από τους δήμους (2000 από των Ραχών και 2900 από του Ευδήλου). Είναι ποσά που άλλες θεατρικές ομάδες παίρνουν σε ένα χρόνο! Βέβαια, για να μην είμαστε αχάριστοι, πολλές ομάδες έχουν ακόμα το πρόβλημα της στέγασής τους που εμείς το έχουμε περίπου λυμένο μιας και μας έχει παραχωρηθεί το πρώην δημοτικό σχολείο των Μαντριών. Αλλά η ενίσχυση μιας τοπικής ομάδας που παράγει πολιτισμό στην περιοχή, συντηρεί ένα ολόκληρο κτήριο, αγοράζει συνεχώς εξοπλισμό, απασχολεί δημιουργικά τόσους ανθρώπους και εμπλέκεται σε μια σειρά καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων όλη τη χρονιά θα μπορούσε να είναι πολύ πιο πάνω στις προτεραιότητες ενός δήμου και ειδικά της Ικαρίας.
Υπάρχει στην Ικαρία πρόσφορο έδαφος για να ανεβεί μια θεατρική παράσταση;
Η Ικαρία έχει έλλειψη υποδομών. Και δε φαίνεται κανέναν να τον απασχολεί αυτό. Αν ήταν στις προτεραιότητές των αρχόντων (τοπικών αλλά κυρίως εθνικών) η Ικαρία θα είχε το δικό της θέατρο. Αλλά δεν έχει ούτε καν μια εύχρηστη κινούμενη εξέδρα, ένα σύστημα φωτισμού, πτυσσόμενες καρέκλες, έναν ανοικτό και ήσυχο χώρο. Μέχρι και η παροχή τριφασικού ρεύματος είναι ζητούμενο ακόμα και σε μεγάλα χωριά.
Πηγαίνουμε σε άλλα νησιά και δε μας πιστεύουνε παρά μόνο όταν έρθουν εδώ και η έκπληξή τους είναι συχνά πολύ οδυνηρή.
Και το κοινό;
Είναι το ακριβώς ανάποδο! Διψάει για θέατρο. Έχει φανεί πολλές φορές αυτό, όχι μόνο στις δικές μας παραστάσεις. Σχεδόν κάθε θεατρική παράσταση που έρχεται έχει επιτυχία. Συμβάλλουν η κοινωνική συνοχή του τόπου και η κουλτούρα των κατοίκων του που είναι πολύ πιο πάνω από το μέσο επίπεδο της ελληνικής επαρχίας.
Ποια είναι η ζωή της ομάδας κατά τη διάρκεια της χρονιάς;
Η ομάδα έχει ένα βασικό πυρήνα 8-10 μελών. Κάθε Οκτώβρη περίπου μαζευόμαστε και μετριόμαστε! Κάθε χρονιά είμαστε και διαφορετικοί. Για παράδειγμα φέτος είχαμε μόνο 6 άτομα στα 16 κοινά με πέρσι. Σχεδόν οι μισοί δεν είχαν ξαναπαίξει. Κάθε φορά δηλαδή ξεκινάμε από την αρχή. Αυτό περικλείει πολλές δυσκολίες αλλά είναι μεγάλη πρόκληση. Οι «κλειστές» ομάδες έχουν το πλεονέκτημα της σιγουριάς αλλά τη δυσκολία της ανανέωσης και άρα της εξωστρέφειας.
Αφού περάσουμε 1-2 μήνες με παιχνίδια και ανάγνωση έργων ξεκινάμε τις πρόβες του έργου που επιλέξαμε περίπου το Δεκέμβριο. Κάνουμε 2-3 πρόβες την εβδομάδα και λίγο πιο εντατικά τον τελευταίο μήνα.
Από Φλεβάρη περίπου δημιουργούνται ομάδες εργασίας που θα αναλάβουν τα σκηνικά, τα κοστούμια κ.λπ.
Όταν θεωρήσουμε πως είμαστε έτοιμοι, περίπου τέλη Μαΐου ξεκινάμε την περιοδεία σε χωριά της Ικαρίας.
Εκτός της καθιερωμένης παράστασης ποιες άλλες δράσεις αναπτύσσει η ομάδα κατά την διάρκεια της χρονιάς;
Τη θεατρική χρονιά που πέρασε οργανώσαμε τη θεατρική συνάντηση με τους μαθητές της Αίγινας και της Ικαρίας, φέραμε για σεμινάριο την εξαιρετική σκηνοθέτρια-κινησιολόγο Έφη Καρακώστα, προσκαλέσαμε τον σκηνοθέτη-ηθοποιό Βασίλη Βασιλάκη που παρουσίασε την «Ασκητική» του Ν. Καζαντζάκη,
Παράλληλα εμπλακήκαμε μέσω του εξοπλισμού μας με ένα πλήθος καλλιτεχνικών γεγονότων όπως οι συναυλίες του Αγγελάκα, του Ψαραντώνη, των Γιούφ (εκδήλωση της ΕΛΜΕ), της πανευρωπαϊκής ημέρας μουσικής, της θεατρικής παράστασης του Λυκείου Ελληνίδων και άλλων μικρότερων γεγονότων. Είναι γνωστό ότι το στέκι, ο εξοπλισμός, και το βεστιάριό μας είναι διαθέσιμο σε οποιονδήποτε το χρειαστεί.
Βέβαια, αν παραλείψουμε το καθιερωμένο πλέον αποκριάτικο πάρτι, θα υπάρξει πολύς κόσμος που θα μας το θυμίσει, μιας και είναι σχεδόν πάντα πολύ πετυχημένο.
Επίσης να σημειώσουμε ότι φέτος η χρονιά δε θα τελειώσει με τον «Μπίντερμαν» αλλά με το «Λεύτερο ζευγάρι» του Ντάριο Φο το οποίο θα ανεβεί τέλη Ιουλίου. Μια επιθυμία που είχαμε πολύ καιρό για παραστάσεις μέσα στο καλοκαίρι θα γίνει πραγματικότητα.
Ποτέ το θέατρο δεν πρέπει να δίνει απαντήσεις. Αν το κάνει είναι κακό θέατρο. Πρέπει μόνο να θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις.
Το ρεπερτόριο της DUENDE ξεφεύγει από το ρεπερτόριο που έχει συνήθως μια ερασιτεχνική ομάδα. Με ποια κριτήρια διαλέγετε το έργο που θα ανεβάσετε.
Με τρία κριτήρια: Τι έχουμε ανάγκη εμείς, τι πιστεύουμε ότι έχει ανάγκη ο κόσμος, τι δυνατότητες σε έμψυχο δυναμικό και πόρους διαθέτουμε κάθε φορά. Πάνω στο τελευταίο, η μικρή μας εμπειρία έχει δείξει ότι όσο πιο ψηλά είναι ο στόχος τόσο πιο πολύ ξεπερνάμε τον εαυτό μας. Πάντως το κριτήριο «τι θέλει ο κόσμος» το έχουμε σε δεύτερο μοίρα. Πρώτον, γιατί ο κόσμος δεν είναι κάτι ενιαίο και ομογενές και δεύτερον γιατί τα καλύτερα έργα είναι ακόμα άγνωστα, όχι μόνο στην Ικαριά αλλά παντού. Επίσης, οι περισσότεροι από μας διαφωνούν με τη λογική του «ανώδυνου» και «ευχάριστου» έργου. Οι πρόβες όλο το χειμώνα γίνονται σε πολύ δύσκολες συνθήκες όπως και οι ίδιες οι παραστάσεις μαζί με το στήσιμο, ξεστήσιμο, μεταφορά. Θα ήταν κρίμα αυτή η «επώδυνη» διαδικασία να έχει ένα «ανώδυνο» αποτέλεσμα.
Ναι αλλά το πόσα εισιτήρια θα κόψεις δεν είναι καθοριστικό, ιδιαίτερα αν δεν υπάρχουν πόροι από πουθενά αλλού;
Για μια ερασιτεχνική ομάδα δεν είναι αυτό το κυρίαρχο. Υπάρχει μια χρυσή τομή που ψάχνουμε να βρούμε. Τα ζυγίζουμε όλα αλλά αυτό που μετράει τις περισσότερες φορές είναι η πρόκληση του έργου. Αν το έργο πιστεύουμε ότι αξίζει όπως το φετινό, τίποτα δε θα μας αποτρέψει. Αν το δουν και 100 άνθρωποι λιγότεροι δε χάθηκε ο κόσμος.
Παίζει ρόλο η πολιτική συγκυρία στην επιλογή του έργου;
Ναι αλλά όχι άμεσα. Το φετινό έργο για παράδειγμα θεωρήθηκε από πολλούς επίκαιρο. Η πραγματικότητα βέβαια είναι πως τα μεγάλα έργα είναι πάντα επίκαιρα. Αλλά το συγκεκριμένο ήταν πολύ πιο επίκαιρο πριν 4-5 χρόνια που η «μακαριότητα» της κοινωνίας ήταν στο ζενίθ και ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί την καταστροφή που έφτανε με γοργούς ρυθμούς. Πάντα προσπαθεί να είναι κανείς λίγο πιο μπροστά από τα γεγονότα. Άλλες φορές το καταφέρνει και άλλες όχι. Ο Μπρεχτ στην «Όπερα της πεντάρας» λέει δια στόματος Μακχήθ: «-Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας;». Είμαστε χαρούμενοι που ανεβάσαμε ένα τέτοιο έργο πριν από 6 χρόνια.
«Black Out» του Jack Sharkey
Δηλαδή τώρα που η κρίση είναι εμφανής, τι παραπάνω μπορεί να προσφέρει το θέατρο; Να δώσει απαντήσεις;
Όχι ακριβώς. Ποτέ το θέατρο δεν πρέπει να δίνει απαντήσεις. Αν το κάνει είναι κακό θέατρο. Πρέπει μόνο να θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις. Αλλά ο ρόλος του, στα χρόνια της κρίσης είναι πολύ πιο σημαντικός.
Γιατί η διαχείριση της κρίσης από τη μεριά των πλουσίων και ισχυρών δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη χειραγώγηση του πληθυσμού. Και αυτή έχει ως εργαλεία τη διχόνοια μεταξύ των αδυνάτων, τον κοινωνικό αυτοματισμό, τις θλιβερές εικόνες και την απαισιοδοξία. Το ερασιτεχνικό θέατρο είναι στον αντίποδα αυτών. Προάγει τη συνεργασία, τον αλληλοσεβασμό, την ομορφιά της ζωής και την αισιοδοξία. Δίνει στους αδυνάτους γερές δόσεις αυτοπεποίθησης ότι αυτός ο κόσμος δεν ήταν πάντα έτσι, ούτε θα παραμείνει έτσι.
Δηλαδή το θέατρο μπορεί να γίνει όπλο στα χέρια όσων παλεύουν για μια καλύτερη κοινωνία;
Η ταξική σύγκρουση είναι άλλοτε εμφανής και άλλοτε «υπόγεια». Το ερασιτεχνικό θέατρο ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Είναι ένα «κρυφό» φροντιστήριο για το πώς είναι φτιαγμένος ο κόσμος, η κοινωνία και οι άνθρωποι που την αποτελούν. Αναδεικνύει τις αντιφάσεις του συστήματος και βάζει τους ανθρώπους μπροστά σε δύσκολες ερωτήσεις που για να ξεφύγουν πρέπει να δώσουν τη δική τους αυθεντική απάντηση. Όμως οι μάχες δε κρίνονται ποτέ μόνο από τη θεωρία αλλά κυρίως από την πράξη. Αλλά και σε αυτόν τον τομέα, το θέατρο λειτουργεί θετικά. Μια παράσταση μιας μικρής τοπικής ερασιτεχνικής ομάδας είναι ένα γεγονός που γεμίζει αισιοδοξία όλους, συντελεστές και κοινό, ανεξάρτητα πολλές φορές από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι «είμαστε εδώ», όλοι αυτοί που η εξουσία (πολιτική, οικονομική και πνευματική) θεωρεί ηλίθιους, χειραγωγήσιμους, και ανάξιους λόγου. Και μπορούμε να οραματιζόμαστε, να συνεργαζόμαστε και να παράγουμε αποτέλεσμα. Αυτό δεν είναι καθόλου ασήμαντο. Είναι πολλές φορές το προαπαιτούμενο για τα επόμενα μας βήματα.